T24 Dış Haberler
Melis Karaca & Metin Kaan Kurtuluş
Dünyanın önde gelen haftalık iktisat yayınlarından Britanya merkezli The Economist, 21 Ocak sayısında AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile onun iktidarına dair özel, kapsamlı bir evrak yayımladı. İnternet sitesinde makaleleri önden yayımlanan sayıya, “Türkiye diktatörlüğün eşiğinde: Erdoğan’ın İmparatorluğu üzerine özel bir rapor” başlığı verildi.
The Economist’in yeni sayısının kapağındaki Eiko Ojala illüstrasyonda Türk bayrağındaki hilale Erdoğan’ın silueti yansıtıldı.
“Türkiye’nin topyekün bir diktatörlüğe dönüşmenin eşiğinde olduğunu” belirten The Economist, Batılı başkanlara Erdoğan’ın ‘anti-demokratik’ atılımlarına karşı daha yüksek sesle konuşma daveti yaptı ve “Erdoğan’ı uçurumun kenarından çekmek için geç değil” ifadelerini kullandı.
Sayının ‘Liderler’ kısmında yer alan, “Türkiye diktatörlüğün eşiğinde olabilir” başlıklı Erdoğan’ı merkezine alan makale şöyle:
“Türkiye, NATO’nun en büyük ikinci silahlı kuvvetlerine sahip. Sallantılı bir mahallede çok değerli bir rol oynuyor, bilhassa de savaşın parçaladığı Suriye’de. Giderek Batı Balkanlar, Doğu Akdeniz ve yakın vakitte da Afrika’da daha fazla tesir sahibi oluyor. Her şeyin ötesinde Türkiye, Karadeniz ve Rusya’nın Ukrayna’daki savaşında kıymetli role sahip: geçen sene Ukrayna tahılının aç kalan dünyaya gönderilmesini sağlayan muahedenin imzalanmasına yardımcı oldu.
O yüzden dışarıdan bakanlar, Erdoğan’ın bu hafta 14 Mayıs’ta yapılacağını söylediği Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento seçimlerine dikkat etmeli. Şu durum, seçimi daha da değerli kılıyor: Giderek istikrarsızlaşan Cumhurbaşkanı’nın idaresinde olan ülke, felaketin eşiğinde. Seçim yaklaşırken Erdoğan’ın davranışları, Türkiye’nin bugünlerde ziyadesiyle defolu olan demokrasisini tam manasıyla bir diktatörlüğe dönüştürebilir.
Mart 2003’te birinci kere Başbakan olduğunda Erdoğan, Türkiye için büyük umut vaat ediyordu. Laik görüşlüler, onun ziyadesiyle İslamcı görüşleri olduğunu düşünüyordu; lakin AKP bu tıpta siyasetlerin peşinden fazla koşmamıştı. Birinci yılında Erdoğan’ın hükümeti, ülkeye uzun müddettir sahip olmadığı ekonomik ve siyasi istikrarı getirdi. Erdoğan, siyasete çok sık müdahil olan ve darbeler yapan generallerin sivri dişlerini söktü. Ekonomiyi güçlendirecek ıslahatlar yaptı. Hatta uzun müddet ordunun elinde acı çeken Türkiye’nin en büyük etnik azınlığı Kürtlere barış bildirileri verdi. 2005’te, hak ederek seleflerinin tümünün elinden kaçırdığı mükafata ulaştı: Resmi olarak Türkiye’nin bir gün Avrupa Birliği’ne katılması için müzakereler başlatıldı.
Ancak Erdoğan iktidarda kaldıkça otokratlaşmaya başladı. 11 yıl Başbakanlık yaptıktan sonra Cumhurbaşkanı seçildi; ve daha evvelce zayıf olan bir makamı güçlendirmek istiyordu. 2016’daki darbe teşebbüsünden sonra on binlerce kişiyi işlerinden kovdu yahut tutuklattı. Bunu çoğunlukla darbenin ardında olmakla suçlanan dini kümeyle ilişkili olduklarına dair fısıltılara dayanarak yaptı; misal bahsi geçen kişinin çocuklarından birinin o kümenin okullarına gittiğini söyleyerek.
Bu özel sayımızda anlatıldığı üzere Erdoğan, istikrarlı olarak kurumları zayıflattı ve istikrar düzeneklerini güçsüzleştirdi. Medyanın birçoklarını devlet propagandası aracı haline getirdi. İnterneti efektif olarak sansürledi. Kendisini eleştiren birçok kişiyi mahpusa attı, buna muhalefet önderleri de dahil. AKP içindeki rakiplerini oyun dışı bıraktı. Yargıyı ayarttı, onu rakiplerini taciz etmek için kullandı.
İktidardaki üçüncü on yılına girmeye hazırlanırken Erdoğan, dev sarayında oturup, sarayda ona yanılgılı olduğunu söylemekten korkanlara buyruklar yağdırıyor. Giderek daha istikrarsız hale gelen inançları süratle ulusal siyaset haline geldi. Bu doğrultuda daha evvel bağımsız olan merkez bankasına açıkça delice olan bir para siyaseti uygulatıyor. Enflasyonun ilacının parayı daha ucuz yapmak olduğuna inanıyor. Türkiye’de enflasyonun yüzde 64 olmasının ana nedeni bu. Hayat standardı düşüyor, sonlar yükseliyor.
Özellikle kentli seçmen direniyor. Üç sene önce Erdoğan’ın partisi üç büyük kent olan İstanbul, Ankara ve İzmir’de belediye başkanlığı seçimlerini kaybetti. Anketler, şayet muhalefet pak sayılacak bir aday ardında birleşirse, 4 ay içinde Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığını kaybedeceğini gösteriyor.
Bu ‘eğer’, büyük bir soru işareti. Erdoğan, zati adil olmayan seçim ortamını kendisi lehine eğmeye kararlı. Erdoğan’ın en önemli rakibi denilebilecek Ekrem İmamoğlu, kazandığı birinci belediye başkanlığı seçimini geçersiz kılan seçim yetkililerine “ahmak” dediği için mahpus cezası ve siyasi yasağa çarptırıldı. İktidar, Anayasa Mahkemesi’nden birçok önderi tutuklu olan en büyük Kürt partisi HDP’yi kapatmasını istiyor. Mahkeme, HDP’nin banka hesaplarını dondurdu. Cumhurbaşkanı’nı yenmek istiyorlarsa muhalefetin Kürt oylara muhtaçlığı var.
Erdoğan bir vakitler demokrasinin bir araç olduğunu söylemişti: Gideceğin yere ulaştığında inersin. Erdoğan periyodunda seçimler nadiren büsbütün adil oldu lakin çok sayıda seçmenin iştirakiyle, geniş ölçüde özgür oldu. Bu kere kaygı ise, kaybetmekten korkan Erdoğan’ın seçimlerin ne adil ne de özgür olmasına müsaade vereceği.
Batılı başkanların konuşması gerekiyor. ABD ve Avrupa Birliği, sıkıntılı lakin değerli müttefikini uzaklaştırma dehşetiyle Erdoğan’ı eleştirmekten sık sık kaçındı. Kimse Türkiye kadar değerli bir ülkenin büsbütün ‘kanun tanımayan devlet’ pozisyonuna gelmesini istemiyor. Hepsi küskün, yalnız bırakılmış bir Türkiye önderinin büyük ziyanlar verebileceğini biliyor. Yunanistan ve Kıbrıs ile daha şiddetli toprak hengameleri çıkarabilir. Suriye’de daha ileri karışıklık ve itilaf çıkarabilir. Türkiye’deki 5 milyon sığınmacı ve mültecinin Güney Avrupa’ya yelken açmasına müsaade verebilir; bu, pek birçoklarının müsaade verilse yapacakları bir şey. Ve Erdoğan şu an bir NATO üyesi olmasına karşın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerini engellemeye devam ederek Ukrayna’da taraf tutmayı reddettiği pozisyonundan uzaklaşabilir.
Öte yandan Türkiye’nin tıpkı vakitte Batı’ya gereksinimi var, bilhassa de hırpalanmış iktisadına bir ölçü istikrarı geri sağlamak için. Üyelik görüşmeleri sıkışmış olsa da, Türkiye tekrar de Avrupa Birliği’yle büyümeyi güçlendirecek gelişmiş ve genişletilmiş gümrük birliğine ulaşma umudu içinde. Türkiye, siyasi ve ekonomik belirsizlik sonucunda altüst olan yabancı direkt yatırımı yine canlandırmanın bir yolunu bulma gereksinimi duyuyor ve kendi düşük üretimini geliştirmek için Batı teknolojisine bağlı durumda. Türkiye, Batı silahları da istiyor, bilhassa ABD savaş uçakları. Erdoğan sırtını demokrasiye dönüp ‘diktatörler kulübüne’ katılırsa bütün bunları sağlayamazlar. Bütün bunlar, Erdoğan’ı Batı’yla bir ortada kalmaya teşvik ediyor.
‘Biden için açıksözlülük zamanı’
Bu durum, Batı başkanlarına pazarlık gücü vermeli. Erdoğan, çekingenliği kendi avantajı için baskı yapma alanı olarak gören ve sertliği de, son vakitlerde Orta Doğulu komşularıyla yaptığı üzere, gardını indirmek için bir teşvik olarak gören bir zorba. Batı önderleri bu durumda seçimden evvel hem özel olarak hem de açık bir halde, İmamoğlu ve HDP’ye yönelik olası yasaklarla ilgili konuşarak Erdoğan’a davranışlarını ne kadar umursadıklarını göstermeli. Erdoğan’ı uçurumun kenarından çekmek için geç değil fakat Batı onu uyarmaya şimdiden başlamalı.”
Dosya, değişen dış siyasetten Erdoğan’ın yakınlarına birçok mevzuyu ele alıyor
The Economist, “Erdoğan’ın İmparatorluğu” evrakında Cumhurbaşkanı ve onun iktidarını kapsamlı bir formda ele aldı. Mecmuanın alternatif kapağında AKP’nin İstanbul Seyrantepe’deki NEF Stadyumu’nda gerçekleştirdiği “Büyük İstanbul Buluşması”nda Erdoğan için yapılan koreografiye yer verildi.
Özel belgede yer alan öteki başlıklar şöyle:
- Türkiye: Türkiye bu yaz kritik bir seçimle karşı karşıya
- Ekonomi: Türkiye iktisadının acil olarak ıslahat ve tamire gereksinimi var
- Dostlar ve bağlar: Recep Tayyip Erdoğan’ın yakınları giderek güçleniyor
- Suriye: Suriye’nin iç savaşının Türkiye üzerindeki etkileri
- Siyasal İslam: Türkiye siyasal İslam’ı yurtdışında teşvik etmeyi bıraktı
- Dış siyaset: Türkiye’nin yeni, cepheleşmeye yönelik bir dış siyaseti var
- Siyaset: Türkiye’de muhalefetin seçimi kazanmak için önünde büyük mahzurlar var
- Gelecek: Türkiye hala yalnızca bir demokrasi, lakin o denli kalacağı kesin değil