Haber7 / Gamze TÜRK
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile İran’ın başşehri Tahran’da bir ortaya gelecek. Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamaya nazaran; Türkiye- İran Yüksek Seviyeli İşbirliği Kurulu Yedinci Toplantısı, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin başkanlıklarında 19 Temmuz’da gerçekleştirilecek. Kurul Toplantısı’nda, Türkiye- İran bağları gözden geçirilecek, ikili iş birliğinin geliştirilmesi için atılabilecek adımlar ele alınacak. Görüşmelerde ikili ilgilerin yanı sıra, bölgesel ve global problemler hakkında fikir alışverişinde bulunulacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan, tepe vesilesiyle Rus mevkidaşıyla ikili bir görüşme de gerçekleştirecek. Görüşmelerde Rusya-Ukrayna savaşının yanı sıra güç ve besin krizinin de ele alınması bekleniyor. Tepe ayrıyeten Reisi’nin cumhurbaşkanı seçilmesinin akabinde katılacağı birinci toplantı olacak.
Haber7.com olarak tepe öncesinde merak edilen mevzuları Gazeteci-Yazar Yusuf Alabarda, Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ferhat Pirinççi ve Gazeteci-Yazar Nedret Ersanel’e sorduk.
YUSUF ALABARDA: İRAN ZENGEZUR KONUSUNDA AYAK DİRETİYOR
“Özellikle Ukrayna’nın işgali sonrasında Suriye coğrafyası başta olmak üzere Ukrayna ve Kafkasya da dahil olmak üzere birçok fay sınırının tetikleyebileceğini düşünüyorum. Hasebiyle Reisi, Putin ve Erdoğan’ın görüşmesini Astana süreci üzere okumuyorum ancak tıpkı Astana da olduğu üzere bölgesel meselelerle ilgili hususların ele alınacağı kıymetli bir zirve olarak söylem ediyorum. Hiç kuşkusuz bunların başında Türkiye açısından son derece kritik olan içerisinde İran ve Rusya’nın da bulunduğu Suriye konusu geliyor. Bunun dışında bilhassa bu küs içerisinde Avrupa’da yaşanacak güç düşüncesiyle ilgili Rusya ve İran’ın pozisyonlanmalarıyla ilgili konular da gündeme gelecektir. Münasebetiyle önümüzdeki kış ayları içerisinde Rusya’dan kalan boşluğu İran dolduracak mı yoksa Rusya’yla birlikte mi hareket edecek? Boşluk doldurma talebi olursa İran’a yönelik ambargolar kaldırılacak mı? Kaldırılsa bile Türkiye kendi üzerinden bu doğal gazın kesintisiz bir şekilde Avrupa’ya ulaştırılmasına müsaade edecek mi? Bütün bunlar diplomatik manada masaya yatırılacaktır. Bir diğer konu da Zengezur koridorun açılmasıyla ilgili konularda İran’ın ayak direndiğini biliyoruz. Kafkasya bölgesindeki Ermeni işgalinin sona erdirilmesinden sonra Ermenistan bu mevzuyu ağırdan alıyor. İran bu mevzularla ilgili olarak şerh düşüyor. Bu bahsin da bu tepe içerisinde gündeme geleceğini düşünüyorum.”
YUSUF ALABARDA: İRAN VE RUSYA TÜRKİYE’NİN HAREKATINA PEŞİNEN EVET DEMEYECEKTİR
“Türkiye seçimlere giderken önünde iki husus var; biri iktisat başkası de Türkiye’deki sığınmacılar üzerinden oluşturulmuş olan havaya bir şekilde tahlil bulunması. Bir de Suriye’de sahiden alandaki terör örgütleriyle uğraş var. Türkiye bu bahisle ilgili net bir şekilde kararını verdiğini düşünüyorum. Başta Tel Rıf’at ve Münbiç olmak üzere bu bölgeden terör örgütünün uzaklaştırılmasına yönelik kapsamlı bir harekat icra edebilir. Doğal ki bu harekata İran ve Rusya’nın peşin bir formda evet demeyeceğini, onların da birtakım beklentilerinin olabileceğini düşünüyorum. Fakat içerisinde 4 buçuk milyona yakın Suriyeli sığınmacı barındıran bir ülkenin herhalde Suriye’deki yaşanan gelişmelerle ilgili İran ve Rusya’dan daha fazla kelam sahibi olması gerektiğini düşünüyorum. Hasebiyle Suriye konusunda çetin bir müzakere gerçekleştirilecektir ancak koşullar ne olursa olsun Türkiye buradaki kararlı harekatı icra etmeyi başına koymuştur ve Türkiye’yi burada da engelleyebilecek bir güç yoktur. Ne İran ne de Rusya’nın hava gücü burada Türkiye’yi engelleyebilecek bir güç değildir. Bu kurallar içerisinde bakıldığında bu konunun bir konsensus ile çözülmesi Türkiye açısından son derece kıymetli. Natürel ki Türkiye’yi derde sokacak birtakım hareketler İran’ı her halükarda memnun ediyor. Türkiye’yi kuşatma siyasetinin de bir parçası olarak görüyor. Bundan vazgeçmezse Türkiye’nin harekatı karşısında ne yapabilir? İran’ın da burada eli kolu bağlı. Mahcup bir kapasiteye sahip. Hasebiyle bu kuralların hepsi masaya yatırılacak çok kıymetli bir zirve olduğunu düşünüyorum.”
NEDRET ERSANEL: AMERİKA HALA TIPKI KAFADA
“Bu üç ülke ortasındaki uyuşmazlıkların ya da uyumsuzluklarını konuşulacağı bir zirve üzere gözüküyor. Ben o denli düşünmüyorum işte genel yorumlar bu tarafta. Bundan evvel bu doruğun öncesindeki bölgesel kurallara bir bakmak lazım. Bu tepeden evvel biliyorsunuz Biden bir Körfez ziyareti ve İsrail ziyareti gerçekleştirdi. Bundan evvel de Amerika çıktı; ‘İran, Rusya’ya çok sayıda İHA verecek ve bu İHA’lar muhtemelen Ukrayna’da kullanılacak’ dedi. Bu açıklamanın sebebi Körfez ülkelerini ve Arap ülkelerini korkutmaktı. Sonra bu ziyareti gerçekleştirdi. Bu ziyaretten İran’a yönelik Suudi Arabistan olsun, öbür Körfez ülkeleri olsun, Amerika’nın beklediği üzere bir tablo ortaya çıkmadığı üzere tıpkı vakitte işte petrol konusunda da yalnızca bir milyon varillik bir değişiklik ortaya çıktı. Biden, ‘Ortadoğu’da Çin’e ve Rusya’ya boş alan bırakmayacağız’ açıklamasını yaptı. Bu inanılmaz derecede berbat bir açıklama. Zira Ortadoğu halklarını ve bu bölgelerin ülkelerini görmezden gelen, meğer bu Ortadoğu toprakları Türkiye dahil bu ülkelerin beşerlerine ve o ülkelerin egemenliklerine ilişkin. Amerika Birleşik Devletleri hâlâ birebir başta tıpkı zihinde devam ediyor. Yani şuna boşluk bırakmayacağız. Buna boşluk bırakmayacağız. Buranın sahipleri var. O sahiplerinden birisi de Türkiye’dir. Hâlâ tıpkı başta devam ediyor. Şunu söyleyebiliriz ki, bu Ortadoğu’da rastgele bir boşluk yok, bir fazlalık var. O fazlalıkla Amerika Birleşik Devletleri. Birinci evvel bunun anlaşılması gerekiyor.
Bu doruktan evvel ikinci bahis Ukrayna’daki durumdur. Ukrayna’daki durum büsbütün aksine dönmüş gözüküyor. Yani artık Amerikalılar, İngilizler konuşmuyorlar bile. Rusya’nın hakimiyeti daha çok alanda hissedilmeye başladı ve daha da ileri gidecek üzere gözüküyor. Avrupa ülkeleri aslında mırın kırın ediyorlardı. Birinci fırsatta Amerika’yı terk edecekleri, trenden inecekleri anlaşılıyor. Artık bu iki konjonktür ile birlikte İran’a üçlü tepe gerçekleşiyor. Bu üçlü doruğun bir ayağı Suriye konusu, bir ayağı ırak konusu, bir ayağı Kafkaslar ve Azerbaycan-Ermenistan konusu, bir ayağı Rusya-Türkiye bağları, bir ayağı Türkiye-İran ilgileri.”
NEDRET ERSANEL: TÜRKİYE İTİRAZLARA KARŞIN SURİYE HAREKATINI YAPAR
“Türkiye’nin Suriye’ye yönelik bir harekatı kelam konusu. Bu üç ülkenin nasıl bir görüntü verecekleri hassas bir konu. Şayet buradan bütün dünyaya bir mesaj çıkarsa o fazlalığa da ileti gitmiş olacaktır. Rusya-İran alakaları boyut değiştiriyor. Biraz daha ileri bir aşamaya geliyor. Yani bu oturumda Türkiye’nin taleplerini nasıl karşılayacaklarını âlâ anlamamız lazım. Bu illa da makus bir şey demek değil. Ancak şayet Tahran ve Moskova biraz akıllılarsa bu üçlünün birlik imgesini pekiştiren bir tablo ortaya sunarlar. Bütün hususlarda mutabakatları da gerekmiyor ancak daha ileri bir noktadayız denemelerinde yarar var.
Türkiye nerelere harekat yapacağını açıkladı. Buraya çok fazla itiraz etmemeleri gerekiyor. Türkiye bunu bu itirazlara karşın de yapabilir. Rusya bu bölgeden biraz daha azalıyor, yerine İran geliyor, Türkiye İran ortası geriliyor. Evet, bu da bir handikap. Bu da dikkat edilmesi gereken mayınlı bir bölge lakin artık bunları bu bölge ülkelerinin kendilerinin çözmesi gerekiyor. Bunu biz ne kadar sürüncemede tutarsak işte o bölgede fazla olan ülkelere yansıyor. Bu harekat Moskova ve Tahran’a karşın yapılır. Kimse de gıkını çıkaramaz. Yani siz o konuşmaları falan filan boş verin lakin bölgedeki istikrarları kucaklayarak yaparsak çok daha âlâ olacak. Bakın, İsrail’le aramız daha düzgün oluyor. Suudi Arabistan’la aramız, Körfez ülkeleriyle aramız daha düzgün oluyor. Artık bunu yakalamışsınız. Bu tansiyona gerek var mı? Gerek yok bence. Bu işi Tahran ve Moskova’nın halletmesi gerekiyor. Şayet buna direnirler ise çok karşı çıkarlarsa, Rusya ve İran’ın İsrail’le bağlantılarının aleyhine bir durum olur.”
FERHAT PİRİNÇÇİ: SURİYE KONUSU EN KRİTİK GÖRÜŞME
“Ben açıkçası üçlü tepenin yanı sıra ikili yapılacak olan görüşmelerin de kıymet arz ettiğini düşünüyorum. Zira Türkiye’nin her iki ülkeyle de ikili düzeyde değerli belgeleri var. Değerli gündem unsurları var. Üçlü görüşme temelinde en başta Türkiye’nin en değerli gayreti çerçevesinde Suriye’ye yapılacak muhtemel operasyon konusunun ve insani yardımın kolaylaştırılmasına yönelik görüşmelerin yapılması ve buradan olumlu sonuçlar çıkmasını, mümkün olduğunu düşünüyorum. Öteki taraftan bölgesel denklemde bilhassa son periyotta yaşanan gelişmeler ekseninde üç ülkenin yeniden görüş alışverişinde bulunması ve aşikâr birtakım alanlarda ortak hareket etme tarafında görüş birliğine varması muhtemel. Fakat buradan kastım doğal ki Suriye kısmen de ırak lakin onun ötesinde büyük bir iş birliği potansiyeli düşünmüyorum. Temelde Suriye gündemde olacaktır. Tekrar ikili alakalarda ticari bağlantılar ön planda olacaktır. Rusya ile Türkiye ortasındaki yapılacak olan görüşmede Ukrayna problemi kaçınılmaz bir biçimde ön planda olacaktır. Güney Kafkasya’da istikrar yeniden ön planda olacaktır. Malum, Ermenistan-Azerbaycan ve Ermenistan-Türkiye olağanlaşması bağlamında yürüyen bir mecra var. Bilhassa bu Nahçıvan ile Azerbaycan topraklarını birleştirecek Zengezur koridorunun açılması konusunda da Rusya’nın üzerine düşen bir şey varsa bu hususta harekete geçilmesi sağlanmaya çalışılabilir. Lakin üçlü görüşmeler bağlamında görüşmenin en kritik noktasının Suriye odaklı olacağını söyleyebilirim.”
FERHAT PİRİNÇÇİ: TERÖRLE GAYRETE VURGU YAPILACAK
“Suriye’ye terörle gayret operasyonu bağlamında bakıldığında maalesef İran da Rusya da Türkiye’nin bu çeşit bu mevzudaki hassasiyetlerini çok fazla dikkate alan bir tavır içinde değil. Yani bu manada aslında ABD’den çok da farklı olmayan bir tablo kelam konusu. Lakin alakaların çok modüllü yapısı düşünüldüğünde kaçınılmaz olarak Türkiye’ye karşı daha hassas olmak zorunda kalan bir davranış içinde olacaklarını düşünüyorum. Başka tabirle, malum Rusya’nın kendi içinde bilhassa Ukrayna özelinde yaşamış olduğu o dertli durumlar, İran’ın da gerek bu nükleer müzakereler bağlamında gerekse de Suriye’nin tekrar kendi içinde hareket alanının daralması bilhassa İsrail’in yaptığı hücumlar bağlamında bir şekilde Türkiye’nin hareket alanının genişlemesine sebep olacağını düşünüyorum. Zira Türkiye’nin son periyotta yalnızca Suriye’de değil, bölge genelinde bilhassa Ukrayna krizinde oynadığı rolle ve attığı adımlarla hareket alanını daha da genişleten bir aktör. Türkiye’nin hassasiyetlerine karşı İran ve Rusya’nın en azından telaffuz bazında biraz daha dikkatli olacağını, örneğin üçlü tepesi sonuç bildirgesi çıkacaksa Rusya’nın da İran’ın da Türkiye’nin terörle gayret hassasiyetine vurgu yapacağını fakat aslında işin gerçek boyutunun alandaki hareketlerle bir arada ölçülebileceğini söyleyebilirim.”